Lễ kính thánh Stêphanô (tiếng Hi Lạp stephanos=triều thiên) đã được chứng thực là mừng vào ngày 26 tháng 12 bởi sách tử đạo của Nicômêđi (316), sách bài đọc của Giêrusalem (415/417), và sách tử đạo của Syria (411). Đến thế kỷ V, lễ này được truyền sang phương Tây. Tuần bát nhật của lễ đã được mừng từ thế kỷ VIII trong Giáo Hội Rôma, và Giáo Hội này đã đưa câu tưởng nhớ vị thánh tử đạo vào trong lễ quy Rôma: “Xin thương nhận chúng con vào cộng đoàn các thánh tông đồ và tử đạo, thánh Gioan Tẩy Giả, thánh Stêphanô…” Giáo Hội cũng đã dâng kính ngài ngôi thánh đường cổ nhất trên đường Via Latina, vào thời thánh giáo hoàng Lêô Cả. Ở Rôma, có đến ba chục ngôi thánh đường dâng kính vị thánh tử đạo tiên khởi này.
Theo một truyền thống của thế kỷ V, thánh Stêphanô bị ném đá ở ngoài thành Giêrusalem, tại cổng phía bắc thành Đamás. Giám mục Juvénal của Giêrusalem đã cho xây ngay trên nơi thánh Stêphanô tử đạo một vương cung thánh đường, và hài cốt của ngài được đưa về đây vào năm 439. Về sau, hoàng hậu Eudoxie (460) cho xây dựng lại và mở rộng vương cung thánh đường này để trở thành ngôi đền thờ lớn nhất tại Giêrusalem, với một tu viện lớn rất kiên cố.
Các cuộc khai quật khảo cổ học năm 1882 đã phát hiện những di tích của vương cung thánh đường Byzantin của hoàng hậu Eudoxie, từng bị người Ba Tư phá huỷ năm 614. Tại khu đất này ngày nay là những toà nhà của Trường Kinh Thánh và Khảo Cổ học Pháp.
Tường thuật cuộc tử đạo của thánh Stêphanô mà chúng ta đọc trong thánh lễ hôm nay (Cv 6, 8 -7,60) nhấn mạnh sự giống nhau giữa cái chết của Stêphanô người môn đệ với cuộc hi sinh tột đỉnh của người Thầy mình là Đức Giêsu. Là chứng nhân trung thành của Chúa Kitô, ngài không tìm điều gì khác hơn là sống phù hợp với đời sống của Đấng Cứu Thế. Vì thế, lời cầu nguyện của ngài: Lạy Chúa, xin đừng chấp tội họ, làm dội lại âm vang lời cầu xin của Chúa Giêsu: Lạy Cha, xin tha cho họ… Cũng thế, lời cầu nguyện của thánh tử đạo tiên khởi: Lạy Chúa Giêsu, xin đón nhận hồn con, gợi lại lời cầu của Chúa Giêsu: Lạy Cha, con phó thác hồn con trong tay Cha.
Ngày lễ kính thánh Stêphanô, chúng ta cầu xin Chúa dạy chúng ta “lòng yêu mến kẻ thù, theo gương thánh Stêphanô, vị tử đạo tiên khởi, là người đã biết cầu xin ơn tha thứ cho chính những kẻ giết mình” (Lời Nguyện nhập lễ – lễ thánh Stêphanô).
